Deze lezersbrief werd ingezonden door Jong Groen StuGent.
De laatste jaren kan je moeilijk naast het woord 'woke' kijken. Opiniemakers vullen gretig krantenpagina's over een vermeende intellectuele plaag uit Amerika, en langzamerhand zou ook onze samenleving besmet raken. Of het nu gaat over het taalgebruik van Roald Dahl of twee kussende vrouwen in een Pixarfilm: alles voedt de morele paniek om 'woke'. Op kop loopt N-VA-voorzitter Bart De Wever, die er binnenkort aan Universiteit Gent een lezing over geeft. De titel luidt: 'Hoe woke onze cultuur vernietigt'. 'Woke' zou het gemunt hebben op het vrije denken en de Vlaamse cultuur. Een heldere omschrijving van wat die bedreiging juist inhoudt, is echter moeilijk te vinden. Hoe kunnen we een genuanceerde discussie voeren zonder te weten waarover we praten?
'Woke' had vroeger een eenduidige betekenis: in de jaren 30 en 40 gebruikten Afro-Amerikanen de term. Ze spoorden elkaar aan 'wakker' te blijven voor racisme en geweld. In de gesegregeerde wereld van toen geloofden alleen naïeve Afro-Amerikanen in de goede wil van politieagenten, rechters en politici. De boodschap was: "Blijf zo ver mogelijk van uniformen vandaan. De staat is niet kleurenblind." Spijtig genoeg geven veel Afro-Amerikaanse ouders deze adviezen vandaag nog aan hun kinderen. Je kan het hen niet kwalijk nemen. Zwarte mensen vallen nog steeds meer dan andere raciale groepen in de Verenigde Staten ten prooi aan politiegeweld. In 2014 bracht Black Lives Matter de term naar het breder publiek. Na een politie-interventie stierf immers opnieuw een zwarte jongen. Dit was de druppel; er moest meer aandacht komen voor raciale ongelijkheid.
Het wordt te pas en te onpas gebruikt
Daarna werd 'woke' uit de context van antiracisme gerukt. Politiek rechts eigende zich de term toe. Het wordt te pas en te onpas gebruikt, waardoor de betekenis ervan erg is vervaagd. In de VS gaf dat aanleiding tot onomwonden autoritarisme. Zo maakt de gouverneur van Florida, Ron DeSantis, nu wetten om de 'woke indoctrinatie' in scholen te bestrijden. Hij snoeit hardhandig in lesmateriaal: erg vage voorwaarden geven aan welke boeken "acceptabel" zijn voor leerlingen. Het gevolg? Lege boekenplanken in de klas. Leerkrachten die het verkeerde lesmateriaal aanbieden, riskeren namelijk hun licentie te verliezen. Erger nog: mogelijks worden ze voor hun 'misdaden' vervolgd.
Sommige filosofen proberen de term te definiëren om afstand te nemen van deze uitwas. Zo vindt Floris van den Berg iedereen die een opdeling maakt tussen 'onderdrukkers' en 'onderdrukten' woke. 'Wokies' denken na in tegenstellingen: man onderdrukt vrouw, wit onderdrukt zwart, hetero onderdrukt homo … Het is een werkbare definitie, maar het grote probleem ermee is dat ze gaat over een manier van denken. Als er al terecht problemen worden aangekaart onder de noemer van woke, staat de diagnose al vast. Het rot zou zitten in hoe 'de woke activisten' de situatie beoordelen. Het ligt aan hun ongenuanceerd denken, hun pasklaar oordeel over de onderdrukkers en hun steevaste compassie voor de onderdrukten. Maar die dingen zijn niet nieuw. Waarom weegt het oordeel van activisten vandaag zo sterk door?
Is het grotere probleem niet dat een privégesprek onbedoeld een 'voorval' kan worden?
Eind vorig academiejaar ging een per ongeluk opgenomen gesprek tussen twee personeelsleden van Universiteit Antwerpen viraal. "Racistisch en ontoelaatbaar," reageerde de rector. Hij schorste beide individuen. Al snel werd deze gebeurtenis een kenteken van het gevaar van 'woke'. Zijn reactie, meent men, is volkomen buiten proportie. Het probleem wordt hier bij de rector gesitueerd. Het grotere plaatje gaat echter verloren: massamedia maken privégesprekken niet langer evident. Door nieuwe technologie kan wat je zegt, je achtervolgen tot de eeuwigheid. 'Antiwoke' doet ons nadenken over hoe de rector dit voorval aanpakte, maar zouden we er ons niet eerder om bekommeren dat hij überhaupt moest reageren? Is het grotere probleem niet dat een privégesprek onbedoeld een 'voorval' kan worden?
Ook elders maakt het label 'woke' blind voor achterliggende problemen. Uit de kinderboeken van Roald Dahl werden recent woorden gewist omdat ze kwetsend zouden zijn. Niet toevallig gebeurde dit nadat Netflix licenties verkreeg over enkele van Dahls bekendste titels. Volgens journalist Bart Eeckhout van De Morgen heeft dit weinig te maken met progressief activisme: "Dit is dan ook geen gevalletje van wokeness, maar van een industriële gigant die doorsneeproducten wil slijten aan de massa en dus elke ophef preventief wil vermijden." Niet een 'woke' opdeling tussen onderdrukkers of onderdrukten leidt tot censuur, wel het winstmotief van grote bedrijven. Ook een andere analyse is mogelijk: de voorspelbare controverse na de aanpassing van het kinderboek, maakte Dahl plots veelbesproken (en wellicht opnieuw meer gelezen). Misschien dacht Netflix munt te slaan uit polarisering.
Bijna altijd zijn meer concrete oorzaken aan te duiden voor de problemen die 'woke' zou veroorzaken. Privégesprekken worden steeds publieker. Ongelukkige uitspraken die niet voor het grote oor bedoeld waren, dreigen publiek te lekken. Dat komt niet door een 'woke' rector, maar door nieuwe technologieën zoals het internet en livestreamapparatuur. Niet een opdeling tussen onderdrukkers en onderdrukten leidt tot de herschrijving van boeken, wel multinationale bedrijven die winst boven artistieke integriteit plaatsen. Maar als je toch alles aan 'woke' wijt, kom je uiteindelijk voor een groot probleem te staan. Je problematiseert immers een manier van denken. Technologie en bedrijven kunnen we reguleren. Hoe mensen denken, daarentegen, is een ander paar mouwen. Ofwel grijp je draconisch in, zoals DeSantis in Florida, om die denkwijze te manipuleren. Ofwel blijf je hangen in een soort Dora-oplossing: "Zwieber, niet stelen!" – "Progressieven, niet woke zijn!"
Reactie toevoegen