Een transitie naar een nieuwe economie binnen de planetaire grenzen waarbij we niemand achterlaten, dat is de Just Transition. Het begrip is controversiëler dan je op het eerste gezicht zou denken. Lucas Remue schrijft er zijn doctoraat over.
Welke plaats krijgt de Just Transition in je onderzoek?
"Just Transition is een begrip dat uit de vakbondskringen van de jaren 70 komt. De laatste jaren zien we dat dit begrip eigenlijk steeds meer aanhang krijgt binnen beleidskringen zoals de Europese Unie, maar ook binnen milieubewegingen. Vaak wordt vertrokken vanuit de definitie van de Internationale Arbeidsorganisatie."
"Uit onderzoek blijkt echter dat diverse actoren verschillende definities hanteren en verschillende visies hebben op de Just Transition. Daarover gaat mijn onderzoek: hoe komen die visies samen? Ik wil kijken naar de invloed van sociale en ecologische doelen op coalitievorming binnen vakbonden, milieubewegingen, maar ook andere groepen. Mijn onderzoek is drieledig: ten eerste kijk ik naar de institutionele context aan de hand van beleidsdocumenten. Aan de hand van interviews ga ik dan na hoe de groepen elkaar vinden. Daarna kijk ik naar samenwerking op fabrieksniveau. Hoe werken de groepen daar samen wanneer ze de afgesproken regels toepassen?"
Vakbonden en milieubewegingen hebben elkaar gevonden na een periode waarin ze lijnrecht tegenover elkaar stonden. Hoe is dat gebeurd?
"Vroeger leefde het idee dat vakbonden vooral bezig zijn met jobs en milieubewegingen vooral met het milieu. Een voorbeeld uit de literatuur is de autofabriek die moet sluiten omwille van milieuredenen. De belangen arbeid en milieu lijken in dat voorbeeld in conflict met elkaar te staan. Dat is niet per se de waarheid, maar dat idee zit vandaag nog deels ingebakken in de publieke perceptie. Nu nemen vakbonden en milieubewegingen steeds meer het idee van de Just Transition over, waardoor hun belangen op dezelfde lijn liggen."
"Vakbonden en milieubewegingen hebben elkaar nodig"
"Het is nog wachten op de resultaten van mijn onderzoek, maar voorlopig lijkt het erop dat vakbonden steeds meer zijn gaan beseffen dat de economische transitie een impact zal hebben op jobs en andere thema's waar zij rond werken. Langs de andere kant hebben milieubewegingen steeds meer door dat ze een draagvlak nodig hebben en dat werk een cruciaal onderdeel van de transitie uitmaakt. Ze hebben elkaar nodig om het te verwezenlijken."
De Just Transition is gelinkt aan verschillende Sustainable Development Goals (SDG's) zoals economische groei, klimaatactie, waardig werk en verantwoordelijke consumptie. Je zou kunnen zeggen dat de Just Transition wel heel veel samenbrengt. Leidt dat niet tot conflicterende doelstellingen?
"Toen de SDG's tijdens de jaren 90 en begin de jaren 2000 een begrip werden, kwam uit sommige hoeken de kritiek dat ze een containerbegrip vormen. Er is het risico dat ook de Just Transition een containerbegrip dreigt te worden, waardoor het weinig kan verwezenlijken. Uit de interviews die ik al afgenomen heb, blijkt dat vakbonden en milieubewegingen proberen te leren uit de fouten van de SDG's. Een alternatieve visie is dat Just Transition net een parapluterm is, waarin meerdere bewegingen elkaar kunnen vinden en versterken."
Welke actoren dragen de verantwoordelijkheid voor de Just Transition?
"De overheid schept het kader waarin de overgang naar een duurzame, inclusieve economie binnen de planetaire grenzen gerealiseerd wordt. De overheid is daar dus een belangrijke actor in, maar iedereen draagt op een bepaalde manier bij. De actoren die de meeste verantwoordelijkheid dragen voor de klimaatopwarming moeten de meeste verantwoordelijkheden opnemen. Enkel de overheid kan dit afdwingen."
Wat vind je van de Belgische aanpak van de Just Transition?
"Op zich worden er wel dingen verwezenlijkt, maar het gaat traag en onze complexe beleidsstructuur is een hindernis. De vorige federale klimaatminister Khattabi heeft het initiatief genomen om een Staten Generaal voor een rechtvaardige transitie te realiseren, maar vooralsnog is het afwachten of dit een vervolg zal krijgen. Alle actie gebeurt op federaal niveau en op Vlaams niveau is er geen enkel Just Transitioninitiatief. Op vlak van Just Transition beweegt er veel meer bij de sociale en ecologische bewegingen, vandaar dat ik daarop focus."
Je bent nu een jaar bezig met je onderzoek. Ben je al op interessante inzichten gebotst?
"Ik ben positief verrast over het feit dat post-growth, degrowth en green growth deel uitmaken van het debat rond Just Transition, al is het maar in de marge. Green growth gaat over de vraag of we een economie binnen de planetaire grenzen kunnen houden en tegelijk economisch blijven groeien. Voorstanders wijzen naar technologische innovatie. De andere strekking is degrowth, het idee dat economische groei onverenigbaar is met planetaire grenzen, waardoor we ons economisch systeem moeten aanpassen. Dit debat leeft meer binnen sociale bewegingen dan ik had gedacht, maar het is de vraag of dat ook doorgesijpeld is naar de beleidsniveaus."
"Geïnstitutionaliseerde en radicale milieubewegingen vormen een ecosysteem"
"Voor ik aan het onderzoek begon, had ik een simplistische visie op sociale bewegingen. Er bestaan geïnstitutionaliseerde milieubewegingen, die subsidies krijgen en werknemers hebben. Daartegenover heb je de radicalere groepen zoals Extinction Rebellion die horizontaler werken. Ik dacht dat de twee gescheiden waren, maar eigenlijk is het eerder een soort van ecosysteem. Mensen zijn aangesloten bij verschillende sociale groepen, vakbonden en milieubewegingen. Het is complex en dat is eigenlijk positief."
Reactie toevoegen