De schoonheid van imperfectie

Niets is perfect. Dus wat wordt eigenlijk bedoeld met 'imperfecte kunst'? 'Imperfect' kan simpelweg als 'oud' geïnterpreteerd worden. Vinylplaten, wegwerpcamera's, VHS-video's of cassetten: kortom alles wat gekraakt, verkleurd of gekrast is of ons aan die 'goeie ouwe tijd' doet terugdenken. Tegenwoordig zien we echter dat er moderne technieken worden toegepast om kunstmatig een ouderwets gevoel te creëren, zoals lofi-muziek, Instagramfilters en chromatische abberaties.

De (kunstmatige) warmte van lofi

Lofi of low fidelity muziek ontstond in de jaren negentig op het moment dat goedkope geluidsopnameapparatuur beschikbaar werd voor de DIY-muzikant. Artiesten on a budget konden sindsdien muziek produceren, zij het in lagere kwaliteit dan toen technologisch mogelijk was. Gaandeweg is die betekenis verschoven. Dit decennium is lofi vooral een overkoepelende term geworden voor muziek die de eenvoudigere technologie van vroeger imiteert. Liefhebbers omschrijven lofi vaak als 'warmere' muziek. Deze warmte komt voornamelijk voort uit een nostalgisch gevoel naar oude en analoge muziekdragers. Met de hedendaagse technologie kan een computer makkelijk een stukje muziek van hoge kwaliteit aan, maar vroeger was die rekenkracht beperkt. Men gebruikte compressiemethoden, maar dat gaf een afgevlakt en minder scherp geluid. We zien dat lofi-producers dit effect doelbewust gaan creëren.

Hifi is een archaïsche term geworden: perfectie is voorbijgestreefd

We maken dus een onderscheid tussen het nabootsen van enerzijds analoge en anderzijds digitale fouten. Langs de ene kant heb je bijvoorbeeld natuurlijke ruis en krassen op de geluidsdrager, langs de andere kant heb je dan downsampling, distortion en bijvoorbeeld ook glitches. Er bestaan tegenwoordig plug-ins zoals Izotoop Vinyl waar je met een druk op de knop een decennium aan technologische kennis van je geluidsopname kan wissen. Met een ander knopje voeg je het krassen en de ruis van een platenspeler toe. Waar vroeger lofi tegenover hifi of high fidelity stond, is de lofi niet langer uit die hifi weg te denken. Hifi is een archaïsche term geworden: perfectie is voorbijgestreefd.

Old school op Insta

Het imiteren van technologische imperfecties is ook van toepassing op visuele media. Het is opvallend hoe populair Instagramfilters zijn die je foto technisch gezien een lagere kwaliteit geven. Denk maar aan die ene rood accentuerende wegwerpcamerafilter met langs de zijkant de datum in een radiowekkerlettertype. Vroeger moest je licht laten lekken op een half doorgetrokken 200-ASA-rolletje om hetzelfde effect te bekomen. Nu gebruik je daarvoor een Huji cam remake. Hoewel het dus om een technologische imitatie gaat, voelen dergelijke beelden niet zo aan. Plots lijken foto's uit de oude doos te komen. Ze hebben iets weg van de negatieven van de trouw van je bomma of het zijn precies opnames van een handycam uit de vroege nillies. Misschien zijn we wel melancholisch op zoek naar die verhalen.

Vroeger was de 'chromatische aberratie' een zeer irritant effect dat voorkwam bij het nemen van een foto. Dit fenomeen, waarbij aan de randen van een beeld de kleuren niet overlappen en er rond een kleurvlak een randje met een andere kleur ontstaat, deed zich vooral voor bij goedkope en slechte lenzen. Kleurenlagen die niet overlappen of een restvorm achterlaten, leidden vroeger tot massale ergernis bij al wie een kleurenprinter wou gebruiken, terwijl een riso-effect vandaag heel populair is.

Een alternatieve hype?

Hoe komt het dat er opnieuw massaal wordt teruggegrepen naar imperfecte kunstproductie? Langs de ene kant ontstaat er bij elk nieuw medium een tegenreactie, waarbij een 'alternatieve cultuur' zich gaat afzetten van het nieuwe: in dit geval het digitale. Deze activistische indiebewegingen maken er een punt van om de nieuwe norm te verwerpen. Het gebeurt echter steeds vaker dat een alternatieve cultuur het nieuwe mainstream wordt. In onze hedendaagse maatschappij is het namelijk enorm gemakkelijk geworden om iets alternatief te gaan commercialiseren, aangezien er online steeds een grote doelgroep te bereiken valt. Deze commercialisering zorgt ervoor dat het alternatieve uiteindelijk weer in de populaire cultuur terecht komt. 

Bijna elke zichzelf respecterende alternatieve student heeft een platenspeler op kot staan

Meer en meer mensen zijn ondertussen meegesprongen op de alternatieve trein, waardoor het nu stilaan de mainstream is geworden. Platenwinkels boomen, bijna elke zichzelf respecterende alternatieve student heeft een platenspeler op kot staan en rommelmarkten worden afgeschuimd op zoek naar alles wat oud en versleten is. Er is dus een economische uitleg voor de opkomst van het imperfecte, maar dat verklaart niet meteen waarom we oorspronkelijk tot bepaalde vormen van imperfectie worden aangetrokken.

Wabi-sabi

De Japanse term 'wabi-sabi' biedt mogelijks een verklaring voor de aantrekkingskracht van esthetische imperfectie. 'Wabi' staat voor de zoektocht naar soberheid en eenvoud, terwijl 'sabi' 'schoonheid door het verstrijken van tijd' betekent. Dit begrip omschrijft dus eigenlijk dat schoonheid juist te vinden is in de imperfectie, onvolledigheid en vergankelijkheid van voorwerpen. Het is een vorm van esthetiek die zo dicht mogelijk bij de natuur wil staan en, toegepast op media en kunst, extreem teruggrijpt naar het authentieke en analoge. In stressvolle en onzekere periodes komt het vaak voor dat mensen zich veilig voelen in gevoelens van nostalgie en melancholie. Zo kan het dus dat veel mensen teruggrijpen naar herkenbare geluiden en beelden omdat ze zich daardoor comfortabel voelen in een wereld die soms een beetje lijkt te ontploffen.