Onderzoek toont aan dat mensen die literatuur lezen vaker een hoog empathisch vermogen hebben. Tijd om dan maar de leeslijsten bij alle studierichtingen van het hoger onderwijs in te voeren als ingepakte lesjes menselijkheid?
Als het over empathie in literatuur gaat, vatte Dostojevski in zijn ‘Aantekeningen uit het dodenhuis’ het in vijf woorden perfect samen: “Ook hij had een moeder.” Maar gaat de stelling verder dan enkel wat geleuter van de vijftigjarige blanke leidster van de lokale leesclub?
Leugens, verdomde leugens en statistiek
Raymond Mar en Keath Oatley, twee onderzoekers uit Canada, zijn in studies uit 2006 en 2009 afzonderlijk tot de conclusie gekomen dat individuen die vaak fictie lezen andere mensen beter lijken te begrijpen en een beter vermogen hebben om de wereld door hun ogen te zien. “Maar die correlatie kan ook verklaard worden doordat empathische mensen net andere realiteiten in literatuur sneller opzoeken dan minder empathische mensen”, legde professor in de Letterkunde Bart Keunen vorig jaar uit met een 'kip en het ei'-discussie. Maar Mar en Oatley hadden zulke opmerkingen voorzien en zelfs na het incalculeren van die mogelijke verklaring, bleef hun stelling staan.
Gedachtenexperimenten
Lars Bernaerts, professor in de Nederlandse Letterkunde, nuanceert: “Er zijn aanwijzingen dat literatuur empathischer zou maken, maar er is zeker geen eenduidig bewijs. Het is weliswaar duidelijk dat literatuur waardevol is en ons in staat stelt om bepaalde vormen van kennis te ontwikkelen die we niet echt op andere manieren kunnen verwerven. We kunnen in de journalistiek terecht voor de feitenkennis - tot voor kort toch -, maar wat je in literatuur vindt, is de kennis die gebaseerd is op mogelijkheden. Literatuur wordt een laboratorium waarin je gedachten kunt uitproberen. Een van de kwalen van vandaag is dat alles heel eenduidig wordt voorgesteld. De boodschap die literatuur kan brengen, is dat de wereld complex is. Laten we recht doen aan die complexiteit door die verschillende perspectieven een plaats te geven. Literatuur is een waardevolle bron naast filosofische, historische en wetenschappelijke kennis die we kunnen aanbieden in verschillende disciplines zoals politicologie en de ‘hardere’ wetenschappen.”
"De boodschap die literatuur kan brengen, is dat de wereld complex is."
Utopisch idee?
Laten we ervan uitgaan dat literatuur een effectieve meerwaarde kan bieden, hoe haalbaar is het idee om literatuur te introduceren in de niet-humanitiesrichtingen? Bernaerts is daar iets sceptischer over: “Het misschien utopisch om te denken dat we dat kunnen realiseren. Mensen zijn moeilijk te motiveren als je hen iets oplegt. Daarbij kan je niet gewoon een leeslijst opleggen en studenten aan hun lot overlaten. Er is toch wat begeleiding nodig. Het werk moet gekaderd worden door bijvoorbeeld een introductiesessie, feedbackgesprekken of discussies over de thematiek.”
"Als keuzevak zou het kunnen aanslaan."
De studenten geneeskunde staan alvast niet te popelen om een boek open te slaan. Los van hun desinteresse voor de perikelen van Anna of Dorian is de werkdruk hun voornaamste bezorgdheid. Ook Lore, studente Agro- en Biotechnologie, twijfelt aan het enthousiasme van haar medestudenten: “Er was al enorm veel weerstand toen het vak ‘duurzame ontwikkeling’ op het programma kwam, waarin belangrijke concepten in verband met sociale verhouding en wereldpolitiek worden gedoceerd. Laat staan dat ze een boek zouden moeten lezen. Maar als keuzevak zou het wel kunnen aanslaan, toch als er voldoende duiding is waarom literatuur nuttig kan zijn voor onze richting.”
Professor Georges Martyn, die onder meer ‘Law and Literature’ doceert, vreest eveneens dat het idee om literatuur algemeen in te voeren nooit werkelijkheid zal worden: “We moeten zo veel materie over ons eigen vakgebied zien dat het moeilijk wordt om ruimte vrij te maken voor literatuur. Vroeger had iedereen al heel wat gelezen voor ze aan de universiteit kwamen studeren. Tegenwoordig komt er zodanig veel op ons af dat het onmogelijk is om nog mee te zijn of om zelfs maar de klassiekers te lezen. Toch zou het mooi zijn mocht er weer aandacht komen voor literatuur in alle richtingen. En dan liefst toegespitst op de opleiding zelf, omdat je het niet allemaal gelezen kunt hebben. Hij geeft een concreet voorstel mee: “Vraag aan elke prof om bij zijn vak een citaat uit een roman te plaatsen die thematisch verband houdt met de leerstof om zo studenten te triggeren om aan het lezen te slaan. Of plaats op Minerva een ‘citaat van de dag’ of een stukje poëzie.”
Reactie toevoegen