Open Boek met Sami Zemni: "De hypocrisie van het Westen toont haar moreel failliet"

Welke denker kan ons vandaag het meeste bijleren om de wereld rond ons beter te begrijpen? 

"Ik heb zelf geen superhelden, of er zijn er te veel om op te noemen. In mijn lessen haal ik heel wat auteurs aan, waaronder Edward Saïd, maar je zou kunnen zeggen dat zijn voorgangers even belangrijk zijn. Spontaan denk ik dat het weer tijd is om, en dat zie je aan de verkoopcijfers, Marx te lezen. We leven nog altijd in een wereld van ongelijkheid. Productieverhoudingen liggen vaak aan de basis van allerlei problemen. Het is niet monocausaal, maar het neoliberale model heeft een enorme individualisering tot gevolg. Het middenveld kalft af en politieke partijen hebben bijna geen leden meer in vergelijking met vroeger. We zijn atomen geworden die het zelf allemaal maar moeten bezien en belopen. Collectieve actie en strijdvaardigheid waren vroeger veel sterker en je kon door op straat te gaan een bepaalde eis doen inwilligen."

"Marx heeft veel inzichten geboden over hoe de economie functioneert, en hoe, boven de economische onderbouw, een politiek en legaal debat en systeem functioneert. Ik ben niet dogmatisch in die zaken, maar je ziet dat mensen terugkeren naar de essentie. Marx was een intelligente observator van het kapitalisme van toen. Je moet er dus wel op voortbouwen. Verder lees ik graag de filosoof David Scott. Hij schrijft vanuit een dekoloniaal perspectief en komt zo tot zeer originele ideeën die je laten nadenken."

Hoe vindt u dat België omgaat met het koloniale verleden?

"België heeft daarin nog veel werk, maar er zijn de afgelopen jaren wel stappen gezet. Er was een onderzoekscommissie koloniaal verleden, maar die had niet veel succes. De regering en de koning hebben er wel al over gesproken, maar ze hebben nog geen duidelijke excuses aangeboden, laat staan enige vorm van reparaties (behalve geroofde kunst die is teruggegeven). Het bewustzijn hierover groeit, maar nog niet zo ver als bijvoorbeeld in Nederland. Daar heeft de koning onlangs schuld bekend voor de jaren van slavernij."

"Ik denk dat we nog altijd leven in een wereld van ongelijkheid"

"Het groeiend bewustzijn hierover komt voor een deel omdat de wereld steeds globaler is geworden. Mensen met een migratieachtergrond in onze maatschappij nemen deel aan die debatten. Zij eisen, terecht, dat er met dit verleden iets wordt gedaan. Persoonlijk beschouw ik dekolonisatie als een proces dat nooit af is, net zoals de democratie. We moeten er blijven aan werken, gezien de noden van een bepaalde tijd. Je kan nooit zeggen dat alles is afgerond. Ik denk dat we als land, zowel op middelbare scholen als daarna op de universiteit, wel de taak hebben om dat historisch bewustzijn en die reflectie te ontwikkelen."

Is er op onze universiteit voldoende aandacht voor dekolonisering?

"Het is niet alleen een kwestie van aandacht, die begint stilaan te groeien, maar van in de praktijk dingen te veranderen. Naar aanleiding van de internationale Black Lives Matter-protesten en de oproep tot dekolonisering door studentenorganisaties Umoja, Flux en Engage zijn er toch enkele initiatieven gestart. De faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen heeft ondertussen een lerend netwerk dekolonisering opgericht. We organiseren lezingen, infosessies en hebben ook interne debatten georganiseerd over hoe we, bijvoorbeeld, aanbevelingen kunnen doen om curricula inclusiever en diverser te maken."

"Er is nog veel werk aan de winkel en zo'n netwerk kent ook zijn tekortkomingen, maar toch is er nu een groeiende aandacht voor het thema. Wat er precies moet gebeuren, blijft een open discussie. Maar dat vind ik goed, zoiets moet niet van bovenaf worden opgelegd. Het is iets dat continu leeft en gevoed wordt door wat onderzoekers, medewerkers en studenten vragen, verlangen en soms eisen."

Doet onze universiteit voldoende om mensen met een migratieachtergrond aan te trekken?

"Dat is opnieuw bouwen aan een bouwwerk dat eigenlijk nooit honderd procent af zal zijn. De universiteit doet nog niet voldoende, dat is altijd het uitgangspunt. Als we kijken naar Gent heeft ongeveer tien à vijftien procent van de Gentse bevolking een migratieachtergrond. Toch heeft maar drie tot vier procent van de studenten een migratieachtergrond. Als je een weerspiegeling wil zijn van de maatschappij, zou je aan die tien tot vijftien procent moeten geraken. Die cijfers zijn natuurlijk ook het resultaat van ongelijkheid in de brede maatschappij. De socioloog Pierre Bourdieu toonde al dat alles wat je nodig hebt om te slagen, naast natuurlijk een bepaalde mate van intelligentie, eigenlijk een sociaal kapitaal is dat vooral bij de middenklasse voorkomt. Op onze universiteit moeten we daarom nog meer inzetten op manieren om de ondervertegenwoordigde groepen mee te krijgen."

"Israël is een koloniserende staat die al 75 jaar internationale verdragen en internationaal erkende mensenrechten met de voeten treedt, en toch kan het maar doorgaan"

"Meer algemeen is er een bredere vraag naar inclusie in ons onderwijs, ook als het gaat over bijvoorbeeld studenten met een functiebeperking. Vroeger zeiden mensen over die groep dat ze te dom was om te studeren. Gelukkig weten we vandaag beter en weten we dat ze cognitief even sterk zijn, maar dat ze nog te veel botsen op obstakels, gaande van moeilijk toegankelijke gebouwen tot overprikkeling. Natuurlijk gaat het bij die evoluties niet over de lat verlagen, wat critici soms zeggen. Uiteindelijk moeten ze evenveel kennen en kunnen, maar om daar te geraken heb je andere middelen nodig, een andere aanpak, aangepaste pedagogieën. Ik geloof dat dat nodig is, want anders verliezen we te veel talent in onze maatschappij."

Dan nu naar een hot topic van vandaag, en eigenlijk de voorbije 70 jaar. Hoe kan het dat Israël al sinds 1948 blijft wegkomen met misdaden tegen de Palestijnse, en recent ook de eigen, bevolking? 

"Het is deels een raadsel. Het belangrijkste startpunt is het trauma dat het westen overhield aan de Tweede Wereldoorlog en de holocaust. Daarvoor draagt Europa een historische schuld waardoor Israël altijd een pasje voor heeft gehad. Israël is een koloniserende staat die al 75 jaar internationale verdragen en internationaal erkende mensenrechten met de voeten treed, en toch kan het maar doorgaan. Vandaag zien we een genocide voor onze ogen voltrekken in de Gazastrook en nog blijft het op het internationale politieke toneel zeer stil. Collectieve straffen, executies, willekeurige bombardementen, folteren (inclusief van kinderen) worden, als niet gelegitimeerd, gedoogd. De hypocrisie van het Westen toont haar moreel failliet."

"Een nummer dat ik al drie jaar gebruik tijdens mijn lessen is 'Baltimore' van Prince"

Waarom kunnen we datzelfde schuldgevoel niet opbrengen tegenover de Palestijnen of, om verder te gaan, de Congolezen, Burundezen en Rwandezen?

"Ons historisch bewustzijn wordt gevormd door de historische gebeurtenissen die het dichtst bij ons liggen. Wie opgroeit zonder interesse in politiek, krijgt wel een breed aanbod aan reportages over de Tweede Wereldoorlog. Hier zit terecht altijd een groot stuk tussen over de holocaust. Dat nemen we dan mee in ons collectief geheugen. Bij andere gebeurtenissen in onze geschiedenis zoals kolonialisme of collaboratie staan we veel minder stil. Het is pas de afgelopen decennia dat mensen zich die vraag beginnen te stellen". 

In uw lessen sociale en politieke leerstelsels speelt u elke week een nummer af dat u kan linken aan de lessen. Met welk lied zou u onze tijd beschrijven?

"Een nummer dat ik al drie jaar gebruik tijdens mijn lessen is 'Baltimore' van Prince. Het nummer zou vandaag geschreven kunnen zijn, maar dateert eigenlijk van 2015. Prince schreef het nummer na het overlijden van Freddie Gray, een zwarte Amerikaan die was omgekomen door politiegeweld. Het is een van laatste nummers die hij schreef voor hij zelf stierf. Het nummer klinkt geweldig en combineert een strijkerskwartet en een blazerskwartet. In de muziekwereld is die combinatie uitzonderlijk en ik voel dat persoonlijk in dat nummer. Het lied is ook tekstueel sterk. Een van de zinsneden die Prince gebruikt is 'if there is no justice, there is no peace'. Dat wordt al even gezegd door filosofen zoals Spinoza en anderen. Maar ik denk dat die boodschap nog steeds razend actueel is, kijk maar wat er nu gebeurt in de Gazastrook."