Alumnus aan Oxford University, vloeiend in vijf talen, een indrukwekkende twee meter lange Oscarwinnaar met zijn eerste langspeelfilm ‘Das Leben der Anderen’, Florian Henckel von Donndersmarck heeft het allemaal. En nu heeft hij ook een nieuwe film: ‘Werk ohne Autor’.
‘Das Leben der Anderen’ is ondertussen al twaalf jaar oud. Toch is dit verhaal over een bekeerde Stasi-agent waarschijnlijk één van de beste Duitse films aller tijden. Geen makkelijke positie om zomaar te kunnen claimen. Het heeft even geduurd, maar regisseur Florian Henckel von Donnersmarck heeft eindelijk weer een Duitse film in de cinema: ‘Werk ohne Author’.
Door het verhaal te vertellen van een jonge Duitse artiest, wiens leven Henckel grotendeels gebaseerd heeft op dat van Gerhard Richter, loodst Henckel ons door drie erg belangrijke periodes uit de Duitse geschiedenis: Nazi-Duitsland, de Deutsche Demokratische Republik (DDR) en het West-Duitsland van de jaren zestig. Meneer Henckel vond een gaatje in zijn drukke agenda om onze vragen te beantwoorden op het Filmfest.
Alles is verbonden met elkaar
U bent geboren in Keulen in 1973, u heeft dus nooit in Oost-Duitsland geleefd en was nog erg jong ten tijde van de muur. Waarom spelen al uw bekende films zich dan toch af in de DDR en lijkt u hier zo veel van te weten?
Henckel: “Uit een Belgisch perspectief gaat dat waarschijnlijk gek lijken, maar Duitsland is een vrij klein land. Alles is erg verbonden met elkaar. Mijn twee ouders komen allebei uit het Oosten, dus zijn dat ook de verhalen waarmee ik ben opgegroeid als kind.”
Dan nog blijkt uit het succes van uw films dat u iets over de DDR lijkt te kunnen vatten dat anderen niet meteen zouden zien.
Henckel: “Ik denk heel veel na over ideologieën. 'Hoe kan het dat deze twee extreme ideologieën in de twintigste eeuw mijn land geterroriseerd hebben?', die vraag blijf ik maar op terugkomen. Die vraag maakt me rusteloos en ik denk niet dat ik er al een antwoord op gevonden heb. Toch spookt hij al lang door mijn hoofd. Ik was zestien toen de muur viel en toen ging ik erg vaak op bezoek in de voormalige DDR. Ik wou weten hoe het kwam dat die mensen van een paar kilometer verder toch zo anders leken.”
Verschillende titels
Het viel mij op dat er twee verschillende titels zijn voor uw nieuwe film: ‘Werk ohne Autor’ in het Duits en ‘Never look away’ in het Engels. Waarom heeft u gekozen voor twee titels?
Henckel: “In Duitsland gebruiken we zelfs de twee titels, ‘Sieh niemals weg’ is daar onze ondertitel. Toen we de titel in het Engels wouden vertalen botsten we echter op een groot taalprobleem. In het Duits betekent ‘Werk’ zoveel als ‘kunstwerk’, maar ‘work’ in het Engels verwijst dan weer eerder naar fysieke arbeid. Op dezelfde manier verwijst ‘Autor’ in het Duits naar ‘de maker’, maar ‘author’ in het Engels verwijst specifiek naar een schrijver. In het Engels is dat dus een ‘arbeid zonder schrijver’. Het vertalen van die ondertitel was makkelijker.”
Denkt u niet dat die twee titels een totaal andere kijkervaring bezorgen?
Henckel: “Weet je, ik ben eigenlijk nooit helemaal tevreden met mijn titels. Ik probeer zoveel verschillende facetten in mijn films te steken dat het altijd erg mottig voelt dat te moeten reduceren tot een paar woorden. Ik was ook echt niet blij met de titel ‘Das Leben der Anderen’. Want als puntje bij paaltje komt dan denk ik dat die titel niet veel zegt over de film. Het is ook geen aanlokkelijke titel. Het pluspunt is dan wel dat ik er de inhoud nog niet mee verraad.”
Politici, filosofen en regisseurs
Uw nieuwe film leek een hoop meta-elementen te bevatten. Zo is er een kunstprofessor in het derde deel van de film, die zegt dat een echt kunstwerk niet om politieke redenen gemaakt mag worden, maar altijd moet streven naar vrijheid. Toch hebben de meest van uw films ook een sterke politieke dimensie.
Henckel: “Hoe graag we onszelf ook wijsmaken dat we niet beïnvloed worden door politiek en de actualiteit, wij zijn allemaal gevormd door onze omgeving en overtuigingen. We kunnen de politiek dus niet ontsnappen, maar tegelijkertijd is het ook krankzinnig om te denken dat politiek niet meer is dan wat de partijen en hun vertegenwoordigers zeggen dat het is. De politiek moet wel complexer zijn dan dat verhaal. Wat de professor wil zeggen is dat je dieper moet graven dan het huidige politiek klimaat en de echte politiek moet zoeken. Zeker als kunstenaar is het onvergeeflijk om lid te zijn van een partij of een ideologie aan te hangen.”
"Wij zijn allemaal gevormd door onze omgeving en overtuigingen"
U heeft ook filosofie en politiek gestudeerd aan Oxford. Hoe belangrijk is dat filosofisch aspect voor u?
Henckel: “Dat is altijd het meest belangrijke aspect in alles wat je doet. Op zoek gaan naar de essentie van de dingen die wij ervaren en naar principes die onze levens vorm kunnen geven. Ik denk dat iedere vorm van expressie daar uiteindelijk naar op zoek gaat, dus ook mijn films.”
Over schoonheid en waarheid
Is het antwoord op die filosofische vragen ‘dat wat waar is, mooi is’, zoals u in deze film lijkt te beweren?
Henckel: “Dat is natuurlijk een riskante stelling. Eigenlijk komt dat uit een gedicht van Keats uit ‘Ode to a Grecian Urn’. Dat was een uitspraak die hem ongelooflijke lof en kritiek heeft gebracht. Ik vond dat een interessante uitspraak om in deze context te gebruiken. Want ik denk ook wel dat er echt een relatie bestaat tussen waarheid en schoonheid. Als je een kunstenaar vraagt wat ze met hun werk willen bereiken zal bijna iedereen ‘schoonheid’ of ‘waarheid’ antwoorden. Dat is geen toeval.”
U lijkt hier zelf ook niet in te geloven, want mocht u dat wel doen had u ons waarschijnlijk een letterlijke adaptatie gegeven van het leven van Richter en geen gefictionaliseerde versie.
Henckel: “Dat is een heel interessante opmerking. Richter heeft zelf een hele hoop werken gemaakt over de schoonheid van toeval. Hij heeft zo eens bijvoorbeeld een glasraam laten maken met een computerprogramma, zodat de kleurencombinatie compleet willekeurig zou zijn. Hij was echter niet tevreden met het resultaat en heeft vervolgens zelf de kleuren op een andere manier geschikt zodat ze willekeuriger zouden lijken. Dat zegt iets over alle kunst: fictie is altijd een verenging van de realiteit.”
Heeft u nog een laatste tip voor alle mensen die naar waarheid of schoonheid zoeken in hun leven?
Henckel: “Kijk uit waar je jezelf aan blootstelt. Als je een film kijkt en die blijkt te sentimenteel te zijn of een boek leest en dat blijkt oninteressant te zijn, leg het dan weg en doe iets anders. Geef je hoofd niet enkel junkfood."
Reactie toevoegen