Erkenning, geld en macht? Religie in een seculiere staat

Mag er aan de kerkfinanciering geraakt worden?

Onlangs kwam de financiering van religie door de overheid in opspraak dankzij een voorstel van Gwendolyn Rutten (Open Vld) om religie zelfbedruipend te maken. Geven we te veel geld uit aan religie? En vooral, moeten we daar iets aan doen?

Jeroen Heiremans

België kent een lange religieuze geschiedenis. Christelijke waarden zijn deel van ons erfgoed geworden en in elk dorp vind je een kerk. Toch kent het katholieke geloof steeds minder kerkgangers. Rutten deed haar uitspraak naar aanleiding van het mogelijk intrekken van de erkenning van de Fatih-moskee in Beringen. Alle moskeeën zouden volgens Rutten onder de loep moeten worden genomen. "Onze staat werkt niet meer vanuit een bepaalde levensbeschouwing, maar het is ook niet de bedoeling om religie uit het openbare leven te bannen", vertelt professor Politieke Filosofie Patrick Loobuyck (prof.UGent/UniversiteitAntwerpen). "Daarnaast is er een scheiding van Kerk en Staat en geldt er staatsneutraliteit, het is dus niet de bedoeling dat de staat zich zomaar mengt in religieuze aangelegenheden." Mayada Srouji studeert Arabistiek en Islamkunde aan de UGent, is zelf gelovig en gelooft dat de Islam een plaats verdient: "Een stempel plakken op iedere moskee is onterecht. Uiteraard moet men er wel op toezien dat er binnen de religieuze ruimte genoeg transparantie is." 

Kerk en Staat

Religie en staat, het blijft voor een democratische rechtsstaat een moeilijk huwelijk. De middenweg vinden lijkt de boodschap, maar voor sommigen is religie een doorn in het oog. Toch kan het niet de bedoeling zijn religie te laten verdwijnen. "Het gaat niet om het afschaffen van religie, maar over het creëren van een ruimte waarbinnen verschillende levensbeschouwingen naast elkaar kunnen bestaan en maximaal hun levensvisie kunnen nastreven." benadrukt Loobuyck.

"Er moet zeker plaats blijven voor religie in de publieke ruimte" zegt Jeroen Heiremans, student Theologie aan de KU Leuven en overtuigd katholiek. "Maar een religieuze boodschap moet er een met respect voor iedereen zijn. Het mes snijdt aan twee kanten. De religie mag zich niet met de staat bemoeien, maar het is ook niet aan de overheid om te zeggen hoe een religie zich moet organiseren."

België voorziet in de lonen van priesters en imams, maar ook in moreel consulenten. Daarnaast worden het patrimonium en de werkingsmiddelen regionaal betaald. Dit gebruik komt nog uit de tijd van Napoleon, toen heel wat kerkgoed werd geconfisqueerd. Ook de kerken zelf werden nu enkel nog in bruikleen van de Kerk gegeven, maar waren eigendom van de staat. Om aan dit verlies tegemoet te komen kwam er een kerkfinanciering. Er is echter een scheeftrekking: De Kerk krijgt op dit moment rond de 86% van dit budget. Overige erkende levensbeschouwingen, een voorwaarde om geld te krijgen, zoals Islam en Vrijzinnigheid moeten het dus met veel kleiner budget doen. We kunnen ons afvragen of zo’n financiering nog rechtvaardig is.

Mag er nog controle zijn?

Patrick Loobuyck

In haar kritiek op de financiering is Rutten echter niet aan haar proefstuk toe. Al in 2010 bracht ze dit ter sprake. Toen wou Open Vld de kerkfinanciering zo aanpassen dat je op je belastingaangifte zelf kan aangeven waar een deel van je geld naartoe gaat. Dat is een praktijk die in andere landen de normaalste zaak van de wereld is. "Dat idee van belastingaangifte zou eigenlijk ter discussie mogen komen. Maar dan in een rustig gesprek, en niet in een steekvlam van verontwaardiging over het al dan niet afschaffen van een erkenning", zegt Loobuyck. "We moeten ook niet vergeten waar Rutten het precies over heeft", haalt Heiremans aan. "De erkenning van die moskee in Beringen heeft eigenlijk niets te maken met de verdeling van de financiering. Rutten gebruikt dit om het vizier weer op de gelden te richten." Maar er zijn wel degelijk alternatieven waarover mag nagedacht worden. "We kunnen bijvoorbeeld voor een Kerk- of cultusbelasting kiezen," stelt Heiremans. "En op die basis kunnen we verder denken. Daarbij hoeft steun niet meteen uitgesloten te zijn. Ik ben wel gewonnen voor een systeem zoals in Italië, otto per mille, waarbij 0.8% van de inkomensbelasting door de persoon zelf kan toegewezen worden aan een religie, maar ook aan een liefdadigheidsinstelling. Dat hoeft enkel aangekruist te worden op de belastingsbrief."

Dat er over financiering van religie nagedacht mag, en misschien wel moet worden, is duidelijk. Momenteel wordt het geld verdeeld naar het aantal parochiegangers. Een ‘parochie’ is echter het dorp of de gemeente, ongeacht of zij gelovig of christelijk zijn. Loobuyck: "Nu krijgen zo’n 3000 priesters hun loon van de overheid, tegenover 70 imams. Het systeem kan democratischer. Er is niet meer enkel het katholieke geloof zoals in de tijd van Napoleon." Religie blijft echter wel aanwezig. Hoewel er veel verandert, blijven velen zichzelf vinden in geloof. Mayada: "Zolang de mens op zoek is naar antwoorden, zullen er mensen zijn die dat in religie vinden. Filosoof Jürgen Habermas stelt het zo: religies kunnen een leerproces doorlopen en andere interpretaties aannemen, zodat ze compatibel zijn met de tijdsgeest. Ze zijn flexibel. Religies kunnen dus zeker een liberale en democratische vorm aannemen."

"Religies kunnen zeker een liberale en democratische vorm aannemen" 

De volledige afschaffing van financiering voor religie boezemt sommigen ook angst in. Zo zou er 'garagereligie' kunnen ontstaan. Daarbij wordt religie enkel in achterkamertjes bedist en valt sociale controle, of welke controle dan ook, erg moeilijk uit te oefenen. De angst voor terrorisme duikt weer op. Loobuyck vertelt: "Momenteel hebben we een nauwere band tussen Kerk en Staat dankzij die financiering en toch hebben we het hoogste aantal terroristen in Europa. Het argument is dus niet overtuigend." Controle lijkt dan ook geen heil te brengen om zaken zoals terrorisme uit te roeien. Aangezien Kerk en Staat gescheiden moeten zijn, lijkt die inmenging dan ook niet het geschikte middel. Heiremans vult nog aan: "Erkenning en het ontvangen van financiering zijn geen vrijgeleide tot controle. De staat heeft genoeg manieren om te bestraffen, ook op grond van mensenrechten en staatsveiligheid. De financiering volledig zelfbedruipend maken, is hier niet de oplossing. Overigens zullen de Diyanet-moskeeën daar weinig last van ondervinden, want zij worden gefinancierd vanuit Turkije, en daar kunnen we ons misschien wel vragen bij stellen."

"De financiering volledig zelfbedruipend maken, is hier niet de oplossing" - Jeroen Heiremans

Erkenning of verbanning?

Mayada Srouji

In België kan men via een procedure een aanvraag indienen om als levensbeschouwing erkend te worden. Als deze aanvraag wordt goedgekeurd wordt een levensovertuiging officieel erkend en kun je je daarachter scharen. Maar erkenning betekent ook dat er geld naar die levensbeschouwingen moet gaan. Elke religieus huis moet zich tot een van die levensbeschouwingen laten verbinden om een deel van de koek te krijgen. Wanneer levensbeschouwingen vanuit het buitenland gefinancierd worden, voelen zij zich dan ook niet genoodzaakt zich aan die erkenning te verbinden en vragen die dan vaak ook niet aan, zoals gebeurde met de Diyanet-moskeeën. "De staat mag zich volgens mij wel bemoeien met de manier waarop religie gepredikt wordt", stelt Mayada. "Toch over zaken die gaan over de fundamentele grondrechten die een seculiere staat ons biedt. Anders is er een risico aan verbonden, waarbij bijvoorbeeld vrouwen intern gediscrimineerd worden en homoseksualiteit vervolgd wordt."

Religie vinden we in verschillende geledingen van onze maatschappij terug. Sommigen groeien er van jongs af mee op, anderen leren het pas op de schoolbanken kennen. Loobuyck: "De levensbeschouwingen geven we mee in het onderwijs. Dat staat zo in de grondwet via het schoolpact. Dat impliceert dat er bijvoorbeeld ook over vrijzinnigheid gesproken wordt in de klassen. Het zorgt er echter ook voor dat onze handen vaak gebonden zijn wanneer we iets willen aanpassen." De financiering en erkenning van levensbeschouwingen of van moskeeën zijn dus niet volledig met elkaar te rijmen. Dat Rutten dit aanhaalt, lijkt een politieke zet om het voorstel terug op tafel te krijgen. Dat er ruimte moet komen voor discussie, lijkt duidelijk.

Heireman concludeert: "Het zou van veel nederigheid getuigen mocht de Katholieke Kerk de ongelijke verdeling van de middelen zelf ter sprake brengen en openstaan voor discussie." De erkenning blijft een heikel punt, want ze is niet verplicht. Wanneer een instelling al van geld voorzien is, heeft het niet meteen een reden tot aansluiting. Toch moeten we de piste van erkenning niet meteen verlaten. Mayada: "Door de staat een monopolie toe te kennen op het erkennen van kerken, moskeeën, synagogen etc. en de opleidingen die daar mee verbonden zijn, geeft meer controle over de inhoud die gepredikt wordt. Dat lijkt mij beter dan oncontroleerbare religieuze organisaties." De politiek heeft nog veel werk voor de boeg als het op kerkfinanciering aan komt. Het debat wordt af en toe weer eens opgerakeld, maar veel vooruitgang is er nog niet geboekt. Eventuele nieuwe belastingen, zoals een Kerkbelasting, lijken op het eerste gezicht moeilijk te verkopen aan Jan met de pet, maar kunnen uiteindelijk misschien wel de uitkomst bieden. Zolang we er eens echt over durven praten.

0
Gemiddeld: 5 (1 stem)

Reacties

Bericht: 
Wat een fijn artikel. Eindelijk iemand die duidt hoe financiering in ons land écht verloopt.

Reactie toevoegen