Lezersbrief: "Angstcultuur aan de universiteiten van Gent en Leuven?"

"Stop het combineren van te veel machtsfuncties"

Anderhalve week geleden berichtten de nieuwssite Apache en de krant De Standaard dat er aan de KU Leuven een ware angstcultuur heerst. In de nasleep van de auteursfraudezaak van professor Marc Hooghe stuitten beide nieuwsmedia op ‘een stevige omerta’ bij de Leuvense personeelsleden die door hen over de zaak werden benaderd. “De angst zit diep”, klonk het bij De Standaard. Dat is op zich al een bijzonder verontrustend gegeven, maar het zou in brede universitaire kringen alle alarmbellen moeten doen afgaan. Waar een angstcultuur gedijt en wordt getolereerd zullen misstanden zich opstapelen, medewerkers gedesillusioneerd en uitgerangeerd raken en zal uiteindelijk de vrije wetenschap verliezen. Gezien de sussende reacties vanuit het Leuvense rectoraat lijken de ernst van de zaak en de verderstrekkende consequenties eerder geminimaliseerd te worden.

"Hoe kon een probleem van zo'n omvang zo lang onder de radar blijven?"

Staat dit Leuvense probleem op zichzelf of speelt het ook elders in het Vlaamse universitaire landschap, bijvoorbeeld aan de Universiteit Gent? In het artikel op Apache werd dezelfde vraag gesteld en niet geheel onverwacht de link gelegd met de commotie rond het vermeende seksueel grensoverschrijdend gedrag van een Gentse professor aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte. De daadkrachtige reactie van UGent op haar berichtgeving werd door Apache positief onthaald: “Dat zorgde in eerste instantie voor een egelstelling, maar korte tijd later volgde er wel een commissie die maatregelen op tafel legde om problemen rond seksueel grensoverschrijdend gedrag aan te pakken.” Ook de betrokken professor blijft vooralsnog geschorst. Men kan zich echter afvragen hoe het mogelijk is dat een probleem van zo’n omvang zo lang onder de radar kon blijven? Zo lang, dat pas berichtgeving door Schamper, Apache en, in hun kielzog, de volledige Vlaamse en nationale pers, tot maatregelen leidden. Hier spelen minstens twee elementen een rol: een bestuurscultuur die zeer gesloten is en waarbij de belangrijkste machtsposities in de handen van een beperkte groep liggen, en een angstcultuur die niet te ontkennen valt. Ondergetekende werd 16 jaar geleden aan de UGent benoemd en heeft – komende vanuit een volledig andere bestuurscultuur (Universiteit van Amsterdam) – door schade en schande moeten ervaren dat het er aan de UGent anders aan toegaat. Anders is echter niet a priori verkeerd en als nieuwkomer moet je je ook leren aanpassen aan de lokale geplogenheden, maar … er zijn grenzen. Gelukkig worden die grenzen ook breder en door velen binnen de universitaire gemeenschap, en aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte in het bijzonder, gevoeld. Alleen blijft dit onder de radar, juist vanwege de genoemde angstcultuur. Het is hoog tijd dat er hier iets verandert. De discussie is daarbij tot nu toe vooral vanuit de anonimiteit gevoerd (angstcultuur!), zowel op de sociale media als nog onlangs in artikelen in De Standaard. Het wordt hoog tijd dat iemand onder eigen naam zijn visie op deze problematiek durft te geven. Durven is immers bij uitstek een werkwoord dat de UGent hoog in haar vaandel draagt.

Zowel in Leuven als Gent worden de komende maanden nieuwe rectoren en hun bestuursploeg gekozen. Aan de UGent komen twee duo’s op voor de functies van rector en vicerector, Rik Van de Walle/Mieke Van Herreweghe en Guido Van Huylenbroeck/Sarah De Saeger: telkens een man en een vrouw, telkens uit twee verschillende faculteiten en telkens met respect voor het pluralistische karakter van de universiteit. Pluralistisch wordt daarbij in Gent traditioneel opgevat als een evenwicht tussen Vrijzinnigen en Katholieken; over aanhangers van Joodse, Protestants-christelijke, Islamitische, Boeddhistische of andere levensbeschouwingen wordt niet gesproken. Zij maken wellicht ook een minderheid uit van de universitaire gemeenschap (maar is dat al eens onderzocht?). De vraag stelt zich in hoeverre het aanhangen van enige levensbeschouwing überhaupt een rol zou mogen spelen in het correcte bestuur van een grote publieke instelling als de Universiteit Gent. De vraag stelt zich ook wie van de personeelsleden en vooral van de studenten anno 2017 überhaupt wakker ligt van de levensbeschouwelijke achtergrond van hun bestuurders.

Vooral wat betreft dit pluralistische element is er echter in de berichtgeving op gedrukte, digitale en sociale media commotie ontstaan. Aan de gekende en door hem zelf geopenbaarde vrijzinnige achtergrond van een van de Gentse kandidaten, Rik Van de Walle, wordt immers een vermeend lidmaatschap van een vrijmetselaarsloge gekoppeld. In het door het studentenblad Schamper georganiseerde grote Rectordebat werd hem de vraag vanuit de zaal zelfs expliciet gesteld: “Bent u lid van de Loge?” Zijn antwoord was – in principe terecht - dat dit een privéaangelegenheid is. Vrijmetselaars maken in Vlaanderen een onbekend, maar waarschijnlijk klein deel uit van de bevolking die zich als Vrijzinnig bestempelt. Zeker weten we dat niet, want velen wensen daar niet publiekelijk voor uit te komen. Gekende uitzonderingen aan de Universiteit Gent zijn de huidige vicerector en voormalig decaan van de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Freddy Mortier, en de Regeringscommissaris, Yannick De Clercq, die zich zelfs op zijn Twitterpagina als ‘Liberaal. Vrijmetselaar’ bekendmaakt. De duidelijkheid die zij daarmee scheppen siert hen.

In hoeverre is dit van belang? Men kan niet ontkennen dat de combinatie van gekende en veelal vermeende Loge-lidmaatschappen van bestuurders op allerlei niveaus binnen de universitaire organisatie voor veel onrust zorgt, vooral bij personeelsleden en juist ook in deze verkiezingstijd. Toen ondergetekende bij de medewerkers van de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte een oproep lanceerde om de facultaire informatiebijeenkomst van het duo Guido Van Huylenbroeck en Sarah De Saeger bij te wonen, schrok hij van de reacties. Collega’s belden hem op en spraken hem aan. Zij steunden de kandidatuur van dit duo maar durfden de informatiebijeenkomst niet bij te wonen uit vrees zich dan publiekelijk te bekennen en uit vrees voor repercussies op andere momenten en in andere constellaties. Toegegeven, het feit dat de kandidate voor het vicerectorschap bij het andere duo, Mieke Van Herreweghe, uit dezelfde faculteit komt speelt zeker een rol. Diezelfde angst zagen we terug toen collega’s zich afvroegen of de stemming wel echt geheim zal zijn; het is tekenend en schrijnend tegelijk dat de huidige Rector, Anne De Paepe, in de communicatie moet benadrukken dat dit echt het geval is. Hoe we het wenden of keren, de idee van een schaduworganisatie binnen de universitaire structuur die een eigen agenda volgt leeft in brede kring. Dit in weerwil van de cynische opmerking van een anoniem lid van de raad van bestuur van de UGent in De Standaard: “Ik kan me inbeelden dat bepaalde proffen, opgesloten in hun kamertjes, uit verveling en plotse opwinding, na een leven achter de boeken te slijten, door de verkiezingen plots grote complotten ontwaren.” Het is eerder waarschijnlijk dat dit anonieme lid van de Raad van Bestuur geen enkele voeling met het universitaire werkveld heeft. Verveling is bovendien een woord dat bij de Gentse professoren niet in het vocabularium voorkomt; daarvoor is de werkdruk eenvoudigweg te hoog.

"Hoe valt deze angstcultuur te doorbreken?"

Hard te maken is de idee van ‘grote complotten’ natuurlijk niet of nauwelijks. Toch kent iedereen in zijn of haar universitaire omgeving wel een aantal gevallen waar een groep mensen die nauwe en vaak vriendschappelijke banden onderhouden in wisselende samenstelling al jarenlang (soms zelfs decennialang) cruciale bestuursposten bezet en onder elkaar verdeelt, zowel binnen de universiteit als daarbuiten (FWO, …). En vaak zitten daar zich bekennende en gekende Vrijmetselaars tussen. Dat sterkt natuurlijk de geruchtenmolen en verhoogt alleen maar de idee van de Loge als een aparte macht binnen het universitaire bestuur waarvoor je maar best oppast. Maar ongeacht de vraag of dit reëel of ingebeeld is, hoe valt deze angstcultuur te doorbreken?

Transparantie over alle lidmaatschappen bij iedereen die een bestuurspost ambieert zou natuurlijk de ideale wereld zijn, maar juist bij genootschappen als de Vrijmetselarij is dat geen evidentie. Met het oog op het vermijden van belangenverstrengelingen wordt van alle universitaire personeelsleden verwacht dat ze elk jaar hun bezoldigde en onbezoldigde mandaten en lidmaatschappen bekendmaken (vaak tot in het absurde). Behoren functies binnen de Loge daar ook toe? Waarschijnlijk wel, maar probeer dat maar eens boven tafel te krijgen: geheim is geheim. In theorie bieden de huidige rectorverkiezingen een uitgelezen kans om alle schimmigheid uit de wereld te helpen. Van de duo’s weten we inmiddels uit den treure wat ze vroeger en nu in hun vrije tijd deden en doen. Ook de levensbeschouwelijke achtergrond van de kandidaten wordt vanuit het oogpunt van een pluralistisch evenwicht met ons gedeeld, soms in verhullende termen, maar een eventueel lidmaatschap van een Vrijmetselaarsloge is kennelijk “irrelevant”.

Zijn er dan geen andere manieren om dergelijke reële of vermeende clubjes binnen de Universiteit te ondervangen en de daardoor effectief gecreëerde angstcultuur te doorbreken? Ja, en het is niet eens zo ingewikkeld. Zorg voor een moderne, transparante bestuursstructuur met duidelijke richtlijnen omtrent de functies die binnen de organisatie cumuleerbaar zijn; zorg ervoor dat mensen niet eindeloos op postjes heen en weer schuiven; stel duidelijke termijnen aan de verschillende functies; en laat meer mensen participeren in het bestuur van de universiteit (alle professoren worden immers geacht aan interne dienstverlening te doen). Verlaat elke vorm van coöptatie voor bestuursposten, of maak bij verkiezing van een centrale mandaathouder (rector, decaan) tenminste duidelijk wie er nog meer mee in de deal zit; vraag een open kandidaatstelling voor vacant komende bestuursposten; en zorg dat overal binnen de universiteit voor alle stemmingen over personen een geheime stemming verplichtend is.

"Geert De Soete heeft een bestuursmandaat uit de vorige eeuw"

Op dit moment komt het nog te vaak voor dat functies van decaan, vakgroepvoorzitter, voorzitter van alle aanstellingscommissies, beoordelingscommissies, bevorderingscommissies, en doctoraatscommissies worden gecombineerd in een en dezelfde persoon, en voor vele functies zelfs zonder beperking in de tijd. Er is aan deze universiteit zelfs een decaan die al 18 jaar onafgebroken zijn faculteit bestuurt (Professor Geert De Soete van de Faculteit Psychologie); letterlijk en figuurlijk een bestuursmandaat uit de vorige eeuw. Ook het systeem waarbij een decaan zijn (en helaas niet haar) bestuursteam van onderwijsdirecteur, onderzoeksdirecteur en secretaris zelf samenstelt en als ‘te nemen of te laten’ aan de Faculteitsraad ter bekrachtiging voorstelt, vaak nog ter zitting, zou moeten worden gemoderniseerd; in sommige faculteiten wordt dit nu al zodanig vormgegeven dat er duidelijke termijnen aan de bestuursploeg worden gesteld, bijvoorbeeld de helft wordt na twee jaar vervangen wat zetelkleverij tegengaat maar tegelijk voldoende continuïteit waarborgt.

Een moderne managementstijl moet hand in hand gaan met een transparante cultuur van ethisch besturen waarin er geen plaats is voor situaties waarin men zijn eigen beslissingen of de gevolgen daarvan moet evalueren en goedkeuren. Uitwassen zoals die waarmee de universiteiten van Gent en Leuven negatief in het nieuws kwamen zullen dan hopelijk niet meer voorkomen.

Ondergetekende heeft dit stuk alvast zonder angst geschreven vanuit de overtuiging dat het tijd is dat iemand dit aankaart. Cumul van ambten en dus macht is immers geen privézaak.

Of dit schrijven goed of slecht is voor het duo dat hij openlijk steunt en waar hij vertrouwen in heeft mag niet meewegen; de cultuur van angstig zwijgen en anoniem spreken moet aan de UGent absoluut doorbroken worden. Hopelijk zet het iets in beweging, welk duo ook moge winnen.

 

Prof. Roald Docter (UGent, vrijzinnig maar geen lid van enige Loge, lid van SpA, lid van ACV, steunt de campagne van Guido en Sarah)

Roald.Docter@UGent.be

Twitter: @roalddocter

0
Gemiddeld: 5 (1 stem)

Reactie toevoegen